Er was eens 3: De wijze van schrijven

Nattrøyer/ trøjer/ thrøyge/ thøie... het is niet zo gek dat we jaren geleden het spoor bijster raakten. Annemor noemt in haar boek 'Koftearven' zo'n tien verschillende schrijfwijzes waarvan 'truie' nog het meest op het hedendaagse Nederlandse woord 'trui' lijkt. Het ligt dus gelukkig niet helemaal aan ons dat we in eerste instantie niets vonden.

Het interessante is dat hóe iets wordt genoemd of geschreven de verwantschap tussen dingen mede kan aantonen. Dat blijkt ook als we verder lezen in het boek. De eerste 'algemene' Noorse truien werden  tryja, færøysk troggja (truien van de Faeröer), estisk troi (uit Estland) en hollandsk truien genoemd. Dat laatste hoeven we vast niet te vertalen.
We besluiten dat het spoor van de nattrøyer interessant genoeg is om het verder te volgen en we kruipen op de bank met een kop thee binnen handbereik en ons neus in het boek.

Tarjei Bjugsson Sagnskar
(foto uit genealogie album Gunnar Thune Drengsson)

We lezen en lezen... en vinden de foto hierboven. Deze man, Tarjei, is duidelijk al wat ouder en draagt een wat wij nu 'Noorse' trui noemen. De datum van de foto is onbekend, maar die is zeker van vóór 1896, omdat Tarjei toen overleed. Opmerkelijk en leuk is dat Tarjei de tweelingbroer is van Arne die op de tekening verderop staat, dat past in dit verhaal, twee 'schrijfwijzes' van hetzelfde genetische materiaal...

De nattrøyer waar het allemaal mee begon waren - zoals we in het vorige verhaal schreven - gebreid van zijde op hele dunne naalden. Ze waren rijkelijk versierd met borduurwerk wat er naderhand op werd aangebracht, maar hadden ook patronen in rechte en averechte steken.

Met de rechte en averechte steken komen we terug op de verwantschap tussen woorden, hoe iets wordt genoemd en wat dat dan betekent. Wat het dan weer ingewikkeld maakt is dat woorden nú een heel andere betekenis kunnen hebben dan woorden tóen. De term 'nachttrui' wil namelijk helemaal niet zeggen dat dit kledingstuk (alleen) 's nachts werd gedragen. In dit geval geeft het ook iets aan in de richting van 'thuis gedragen in de informele sfeer'. Denk hierbij bijvoorbeeld ook aan de woorden 'kamerjas', 'ochtendjas', 'badjas' en 'huispak'.
Het resultaat van het breien met zijde in rechte en averechte steken lijkt veel op geweven damast, de weeftechniek die in eerste instantie ook met zijde werd gedaan. Daaruit is de term 'damast breien' ontstaan in het Noors. De enige die we kunnen vinden in Nederland en de techniek zo noemt is Evelien Verkerk op haar blog 'Nederlands gebreid'. (Daarover later meer.)

Het zal jullie niet verrassen dat de ingebreide motieven niet alleen 'voor het mooi' waren. Ze moesten de drager of draagster (truien werden door mannen én vrouwen gedragen) beschermen tegen het kwade.
De zijden nachttruien werden gebreid in één kleur - we zien vooral rood en blauw - maar de erop geborduurde motieven hebben andere opvallende kleuren. 
Hoe uit de éénkleurige breisels de meerkleurige Noorse truien zijn ontstaan is niet duidelijk. Men weet alleen zeker dat ze vanaf het midden van de 19e eeuw in Noorwegen voorkomen. Daarmee verlaten wij het spoor naar de Noorse, meerkleurige truien en gaan we verder met het spoor van de 'monochrome' truien in rechte en averechte steken.

In 1848 wordt Arne Bjugsson Sagneskar geportretteerd door Adolph Tideman. We vinden de afbeelding onder andere terug in het genealogische album van Gunnar Thune Drengsson.

Op deze tekening is Arne te zien in een gebreide trui. Aan de ene kant is de vraag of de motieven gebreid zijn in rechte en averechte steken of dat die is gebreid in verschillende kleuren. Aan de andere kant is dat misschien niet eens zo interessant. Want: als de trui in rechte en averechte steken is gebreid lijkt dit verdacht veel op de bij ons zo bekende visserstrui. Maar: als de trui is gebreid in meer kleuren zou dit zo maar 'een andere schrijfwijze voor hetzelfde woord' kunnen zijn en lijkt die verdacht veel op de bij ons zo bekende visserstrui.

Wordt vervolgd...