Fabels en feiten - Kleren maken de man

Eén van de verhalen die gaan over de visserstruien is dat die nooit werden gewassen. Doordat de eigenaar de trui altijd aanhad werd die vanzelf waterdicht door vuil en vet.

Wij wagen het om sterkt te twijfelen aan het waarheidsgehalte van dit verhaal. Jazeker, het klopt voor een deel. De vissers die van zondagnacht tot donderdag, vrijdag of zaterdag aan boord zijn komen vaak niet 'uit de kleren'. Aan boord is er altijd minimaal één lid van de bemanning wakker. De anderen kunnen dan slapen. Dat is tegenwoordig nog steeds zo. Totdat er vis is, of  'stront aan de knikker'. In het eerste geval moet iedereen zo snel mogelijk aan dek om netten buiten te zetten of vis binnen te halen. In het tweede geval moet iedereen ook zo snel mogelijk aan dek. Nu om het schip en/of het vege lijf te redden. Het slapen aan boord bestaat meestal uit korte tukken. Een 'boerennacht' van 7 of 8 uur is er zeker niet bij.

Foto: Archief Tholen
helemaal rechts: Kees Bout

Omdat iedereen steeds zo snel mogelijk paraat moet zijn is het handig om de kleren aan te houden. Er zijn zelfs mannen die met hun laarzen aan in hun kooi kruipen.
Stel je van die kooien niet al te veel voor. De kooi (soms maar één, soms meer dan één) zat op een plek die verder van weinig nut was aan boord. In de punt (stampen) of bij kuilen lijn. Daar sliep dan twee man in, kop aan kont. Dat kost minder ruimte. De kooien waren meestal zo laag dat je niet rechtop kon zitten.
Probeer dan maar eens op een stampend en slingerend schip je kleren en je laarzen aan te trekken.
Klompen werden overigens wél uitgedaan. Daar schiet je zo in. Als je ze tenminste zo hebt weggestopt dat ze niet door de ruimte gaan rollen.

Doordat de vissers hun kleren een hele week aanhouden is nat worden (regen, buiswater) een probleem. Eenmaal nat blijf je nat tot je weer thuis bent. Een visser zal dan ook willen voorkomen dat zijn kleren nat worden. Daarom trekt hij oliegoed aan als daar de tijd voor is. Dan heb je geen waterdichte trui nodig.

Dat de trui thuis ook niet zou worden gewassen wagen we te betwijfelen.
'Als ze dan op vrijdag of zaterdag thuiskomen zijn ze ongeschoren en ze stinken', aldus de vissersvrouwen. Eerst wassen en scheren. Het scheren kan in die jaren nog bij de plaatselijke kapper. Op zondag ga je tenslotte pront naar de kerk.

Foto; Archief Tholen
rechts: Kees bout

We hebben foto's van dezelfde vissers in verschillende truien. Daarom denken we dat een visser vaak meer dan één trui had. De vuile trui kan dan op maandag worden gewassen en is de week daarna weer droog. De meeste vissers zijn behoorlijk arm. Sajet is echter de goedkoopste wolsoort die er is. Dat maakt sajet voor de vissersvrouwen een aantrekkelijk materiaal.

Aan boord werd er niet gewassen (zowel het lijf als de kleding) door de vissers. De hoeveelheid water die meegenomen kan worden is minimaal. Dit kostbare drinkwater ga je zeker niet verspillen aan het wassen van jezelf of je kleren.

Het 'niet wassen' van de truien ligt aan de westkant van de Noordzee een klein beetje anders. Daar is de visserstrui of gansey onderdeel van het marine uniform. Bij de marine ben je vaak langere tijd aan boord van het schip. Probleem aan boord is altijd de ruimte. Ook voor eten en drinken is de ruimte beperkt. Ruim  100 jaar geleden is het water rantsoen aan boord van een Engels marineschip zo'n 3 liter per persoon per dag voor drinken, koken en wassen. Daar ben je natuurlijk heel zuinig mee.

Wassen in zeewater kan niet. Het zout uit het water zal vocht aantrekken. Bovendien blijven er allerlei kleine organismen achter in de gansey. Dan stink je niet alleen naar een paalhoofd bij laag water (of een oesterput), maar die organismen zullen ook gaan rotten. Hoewel wij vinden dat een paalhoofd en een oesterput best lekker ruiken, kunnen wij ons voorstellen dat deze geur het als afther-shave niet goed zal doen.

Soms kan er worden gewassen in regenwater en maak je tijd om jezelf en je kleding te soppen.
Voor het wassen van de gansey had men een simpele, maar zeer effectieve methode gevonden. De ganseys worden gewassen in urine. Dit product is aan boord en kan na gebruik worden weggegooid. Urine is in eerste instantie een 'schoon' product. Pas na enige tijd gaan zich er bacteriën in ontwikkelen. Verse urine is daarom 'frisser'. Na het wassen wordt de gansey in de wind en zon te drogen gehangen.

En nu weten jullie misschien wel meer dan jullie eigenlijk wilden weten ;)

Bronnen:

• Vissersverhalen, Kees Slager en Paul de Schipper
• A fisherman knits
• Archief gemeente Tholen